Euskal eta Nafarroako foraltasunaren epika (VOL 1): Jaime Ignacio del Burgo

Foru-arazoa 1812ko Konstituzioaren ondorioz sortu zen. Izan ere, Konstituzioak Nafarroa eta Euskal Probintzien foraltasunarekin bateraezina zen erregimen unitario eta zentralizatua ezarri zuen. 1876ko Euskal Foruen Indargabetze Legeak frustrazio itzela eragin zuen eta laster piztu zen foruak berreskuratzeko grina. Era berean, Nafarroan desegokitzat hartu zuten 1841eko Lege Itundua, egungo foru-erregimenaren oinarriak ezarri zituena, eta XIX. mendearen bukaeran sentimendu berdina azaldu zen.
Helburu komun hau lortzeko saiakera guztietan kale egin ondoren, XIX. mendearen azkenaldian eta XX. mendearen hasieran, 1978ko Konstituzioa izan zen foru-arazoarekin amaitu zuena. Lurraldeen eskubide historikoak aintzatetsi zituen eta lurralde bakoitzari foruak berreskuratzeko aukera eman zion. Nafarroak baino ez zuen hori onartu eta Estatuarekin itun berri bat negoziatu zuen, 1982ko Legearen bitartez, Foru Araubidea Berrezarri eta Hobetzekoa, ordenamendu juridikoan sartu zena. Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiak, aldiz, ez zuten hori onartu. Euskadik Autonomia Erkidegoa sortzea aukeratu zuen 1979an, Espainiako Konstituzioaren esparruan, non “euskal herria” den estatutugilea eta Euskadi edo Euskal Herriaren botereak dituena.
Horrela, 1812an sorturiko auzi politikoak 1978ko Konstituzioan aurkitu zuen konponbidea, emaitza ezberdin batekin. Foru-arazoa 1979an bukatu zen Euskal Probintzietan, foraltasun historikoak porrot egin ondoren, autonomia konstituzionalari esker, eta Nafarroan, 1982ko Hobekuntzaren ondorioz, foruak berreskuratu zirenean.